چهل حدیث : پرسش و پاسخ

سخن ما

کَلَامُکُمْ نُورٌ ؛

شخن شما اهل بیت، نور است.

(زیارت جامعه کبیره)

برآستان احادیث اهل بیت، عقل حضوع می کند دل خشوع مییابد و روح سیراب میشود. احادیث نورانی ائمه اطهار، منشوری است که حکمتهای قدسی و معارف ناب الهی را بر دلها و عقلها میتاباند. گلشنی روح پرور و گنجینهای گرانبها و سرمایهای پایان ناپذیر است.

ص:7

ضرورت پرسش

امام صادق علیه السلام لِحُمْرانَ بْنِ أَعْیَنَ فِی شَیْ ءٍ سَأَلَهُ: إِنَّمَا یَهْلِکُ النَّاسُ لِأَنَّهُمْ لَا یَسْأَلُونَ؛(1)

در پی سؤال حَمران بن أعین دربارة امری از امام صادق علیه السلام، حضرت فرمود: مردم به خاطر سؤال نکردن (از مسائل دین) هلاک و گمراه می شوند.

ص:17

ترک پرسش

عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَأْتِی السُّوقَ فَیَشْتَرِی جُبَّةَ فرَاءٍ لَا یَدْرِی أَذَکِیَّةٌ هِیَ أَمْ غَیْرُ ذَکِیَّةٍ أَ یُصَلِّی فِیهَا فَقَالَ: نَعَمْ لَیْسَ عَلَیْکُمُ ال_ْمَسْأَلَةُ. إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ یَقُولُ إِنَّ ال_ْخَوَارِجَ ضَیَّقُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ بِجَهَالَتِهِمْ إِنَّ الدِّینَ أَوْسَعُ مِنْ ذَلِکَ؛(1)

بزنطی میگوید: از امام رضا علیه السلام درباره شخصی سؤال کردم که به بازار(مسلمانان) رفته و لباسی از پوست الاغ وحشی خریده بود

ص:19

پرهیز از پرسش بی جا

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام: إِنَّ اللهَ افْتَرَضَ عَلَیْکُمْ فَرَائِضَ فَلَا تُضَیِّعُوهَا وَ حَدَّ لَکُمْ حُدُوداً فَلَا تَعْتَدُوهَا وَ نَهَاکُمْ عَنْ أَشْیَاءَ فَلَا تَنْتَهِکُوهَا وَ سَکَتَ لَکُمْ عَنْ أَشْیَاءَ وَ لَمْ یَدَعْهَا نِسْیَاناً فَلَا تَتَکَلَّفُوهَا؛(1)

خداوند، واجباتی را مقرّر کرده که نباید آنها را ترک و ضایع نمایید و حدودی را مشخص نموده که نباید از آنها تجاوز کنید و از چیزهایی نهی کرده که نباید با ارتکاب آنها

ص:21

رعایت مکان در پرسش

قَال مُحَمَّدُ بْنُ شَرَفٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی ال_ْحَسَنِ علیه السلام أَمْشِی بِال_ْمَدِینَةِ فَقَالَ لِی :أَلَسْتُ ابْنَ شَرَفٍ؟ قُلْتُ: بَلَی. فَأَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَابْتَدَأَنِی مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ فَقَالَ: نَحْنُ عَلَی قَارِعَةِ الطَّرِیقِ وَ لَیْسَ هَذَا مَوْضِعَ مَسْأَلَةٍ؛(1)

محمد بن شرف میگوید: با امام هادی علیه السلام در مدینه در حال راه رفتن و حرکت بودیم که حضرت به من فرمود: آیا تو فرزند اشرف

ص:23

رعایت زمان در پرسش

قَال قَبِیصَةُ بْنُ یَزِیدَ ال_ْجُعْفِیِّ: دَخَلْتُ عَلَی الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ عِنْدَه...قُلْتُ یَابْنَ رَسُولِ اللهِ، قَدْ أَتَیْتُکَ مُسْتَفِیداً قَالَ: سَلْ وَ أَوْجِز. قُلْتُ: أَیْنَ کُنْتُمْ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللهُ سَمَاءً... وأَرْضاً قَالَ: یَا قَبِیصَةُ لِمَ سَأَلْتَنَا عَنْ هَذَا ال_ْحَدِیثِ فِی مِثْلِ هَذَا الْوَقْتِ، أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ حُبَّنَا قَدِ اکْتُتِمَ وَ بُغْضَنَا قَدْ فَشَا...؛ (1)

قبیصه میگوید: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم؛ در حالیکه چند نفر نزد آن حضرت حضور داشتند و عرض کردم: من برای استفاده کردن

ص:25

حسن پرسش

رسول خدا صلی الله علیه و آله: حُسْنُ السُّؤَالِ نِصْفُ الْعِلْمِ(1)؛ حسن پرسش و خوب سؤال کردن نیمی از علم است.

ص:27

اجازه برای پرسش

عَنْ هِشَامِ بْنِ ال_ْحَکَمِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو شَاکِرٍ الدَّیَصَانِیُّ: إِنَّ لِی مَسْأَلَةً تَسْتَأْذِنُ لِی عَلَی صَاحِبِکَ فَإِنِّی قَدْ سَأَلْتُ عَنْهَا جَمَاعَةً مِنَ الْعُلَمَاءِ فَمَا أَجَابُونِی بِجَوَابٍ مُشْبِعٍ. فَقُلْتُ: هَلْ لَکَ أَنْ تُخْبِرَنِی بِهَا فَلَعَلَّ عِنْدِی جَوَاباً تَرْتَضِیهِ. فَقَالَ: إِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَلْقَی بِهَا أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام؟ فَاسْتَأْذَنْتُ لَهُ: فَدَخَلَ فَقَالَ لَهُ: أَتَأْذَنُ لِی فِی السُّؤَالِ؟ فَقَالَ لَهُ: سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ. فَقَالَ لَهُ: مَا الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ لَکَ صَانِعاً؟ فَقَالَ: وَجَدْتُ نَفْسِی لَا تَخْلُو مِنْ إِحْدَی جِهَتَیْنِ؛ إِمَّا أَنْ أَکُونَ صَنَعْتُهَا أَنَا فَلَا أَخْلُو مِنْ أَحَدِ مَعْنَیَیْنِ إِمَّا أَنْ أَکُونَ صَنَعْتُهَا وَ کَانَتْ مَوْجُودَةً أَوْ صَنَعْتُهَا وَ کَانَتْ مَعْدُومَةً. فَإِنْ کُنْتُ صَنَعْتُهَا وَ

ص:28

پرهیز از کثرت سؤال

رَوَی عَبْدُ اللهِ بْنِ ال_ْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ مِنْ حَقِّ ال_ْمُعَلِّمِ عَلَی ال_ْمُتَعَلِّمِ أَنْ لَا یُکْثِرَ السُّؤَالَ عَلَیْهِ وَ لَا یَسْبِقَهُ فِی ال_ْجَوَاب؛(1)

عبدالله بن حسن به نقل از پدرش علیه السلام و او از جدّش علیه السلام می فرماید: از حقوق معلم بر فراگیرندة علم این است که از او زیاد سؤال نکند و در جواب دادن بر او سبقت نگیرد.

ص:32

از آنچه نگفتم نپرسید

از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است: ذَرُونی مَا تَرَکْتُکُمْ فَإِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِکَثْرَةِ سُؤَالِهِمْ وَ اخْتِلَافِهِمْ عَلَی أَنْبِیَائِهِمْ فَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِشَیْ ءٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ إِذَا نَهَیْتُکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ فَدَعَوهُ؛(1)

آنچه را من ترک کردم (دربارة آن سخنی نگفتم)، رها کنید (سؤال نکنید) زیرا پیش از شما، اشخاصی در اثر کثرت سؤال و کشمکش دربارة پیامبران خود هلاک و گمراه شدند.

ص:33

سوال زیاد ممنوع

نَهَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ قِیلٍ وَ قَالٍ وَ کَثْرَةِ السُّؤَالِ وَ إِضَاعَةِ ال_ْمَالِ؛(1)

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله از سر و صدا، کثرت سؤال و تباه کردن مال نهی فرمودهاند.

ص:35

فروتنی در پرسش

قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام..أَخْبِرْنِی عَنِ ال_ْمُؤْمِن فَقَالَ لَا عَجَبَ مِنْ أَمْرِ اللهِ... فَمِمَّ عَجِبْتَ یَا إِبْرَاهِیمُ سَلْ وَ لَا تَسْتَنْکِفْ وَ لَا تَسْتَحْسِرْ فَإِنَّ هَذَا الْعِلْمَ لَا یَتَعَلَّمُهُ مُسْتَکْبِرٌ وَ لَا مُسْتَحْسِرٌ....؛(1)

راوی میگوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: من را از (علایم) شخص مؤمن آگاه فرما. حضرت در ضمن جوابهای خود افزودند : از امر خدا نباید تعجب کرد و خطاب به ابراهیم

ص:36

پرسش از امامان علیهم السلام

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِهِ {فسألوا اهل الذکر إن کنتم لا تعلمون}(1)مَنِ ال_ْمُعَنْوَنُ بِذَلِکَ قَالَ: نَحْنُ. قُلْتُ: فَأَنْتُمُ ال_ْمَسْئُولُونَ؟ قَالَ: نَعَمْ. قُلْتُ: وَ نَحْنُ السَّائِلُونَ. قَالَ: نَعَمْ. قُلْتُ: فَعَلَیْنَا أَنْ نَسْأَلَکُمْ؟ قَالَ: نَعَمْ: قُلْتُ: وَ عَلَیْکُمْ أَنْ تُجِیبُونَا؟ قَالَ: لَا ذَاکَ إِلَیْنَا؛ (2)

از امام باقر درباره سخن خدا «اگر نمیدانید از اهل علم پرسش نمایید» سؤال شد

ص:39

پرسش از عالمان

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: سائِلِ العُلماءَ وَ خَالِطِ الحُکَماءَ و جالِسِ الکُبَراءَ؛(1)

[در مسائلی که از آن آگاهی ندارید] از عالمان و کارشناسان سؤال کنید و با اهل حکمت، دوستی کنید و با بزرگان همنشین باشید.

امام صادق علیه السلام فرمودند: فَاسْأَلِ الْعُلَمَاءَ مَا جَهِلْتَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَسْأَلَهُمْ تَعَنُّتاً وَ تَجْرِبَةً وَ

ص:41

پرسش از نیکان

رسول خدا صلی الله علیه و آله: سَلُوا أهلَ الشَّ_رفِ عَنِ العِلْمِ، فَإِنْ کانَ عِنْدَهُمْ عِلْمٌ فَاکتُبوُه فَإِنَّهُمْ لا یَکْذِبُونَ؛(1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: برای معرفت و علم پیدا کردن، از اهل شرافت سؤال نمایید و اگر آنان علمی داشتند آن را بنویسید، زیرا آنان دروغ نمی گویند.

ص:43

 اظهار ندانستن

رسول خدا صلی الله علیه و آله: یَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا سُئِلْتَ عَنْ عِلْمٍ لَا تَعْلَمُهُ فَقُلْ لَا أَعْلَمُهُ تَنْجَ مِنْ تَبِعَتِهِ وَ لَا تُفْتِ بِمَا لَا عِلْمَ لَکَ بِهِ تَنْجُ مِنْ عَذَابِ اللهِ یَوْمَ الْقِیَامَة؛(1)

اگر از تو دانش مربوط به امری را خواستند و تو نمی دانی، بگو: نمیدانم تا از پیآمد آن نجات پیدا کنی، و به آنچه علم نداری فتوا نده تا از عذاب خدا در روز قیامت رهایی یابی.

ص:44

از صفات عالم

امام علی امیرالمؤمنین علیه السلام: لَا یَسْتَحْیِی الْعَالِمُ إِذَا سُئِلَ عَمَّا لَا یَعْلَمُ أَنْ یَقُولَ لاعِلْمَ لی بِهِ؛(1)

شخص آگاه و دانشمند، در صورتی که جواب پرسشی را نمی داند، از اظهار عدم علم شرم و حیا نمی کند.

ص:45

بگو نمیدانم

امام صادق علیه السلام: إِذَا سُئِلَ الرَّجُلُ مِنْکُمْ عَمَّا لَا یَعْلَمُ، فَلْیَقُلْ لَا أَدْرِی، وَ لَا یَقُلْ اللهُ أَعْلَمُ، فَیُوقِعَ فِی قَلْبِ صَاحِبِهِ شَکّاً. وَ إِذَا قَالَ ال_ْمَسْئُولُ لَا أَدْرِی، فَلَا یَتَّهِمُهُ السَّائِلُ؛(1)

اگر از یک نفر شما چیزی سؤال شد که نمی داند، بگوید: نمی دانم و نگوید: خدا آگاه تر است، زیرا در قلب مخاطب شما تردید و شک پدید می آید و در صورتی که شخص مورد

ص:46

پاسخ پس از تحمل شنیدن

رُوِیَ أَنَّ أَعْرَابِیّاً أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ: إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ أَشْیَاءَ فَلَا تَغْضَبْ. قَالَ: سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ فَإِنْ کَانَ عِنْدِی أَجَبْتُکَ وَ إِلَّا سَأَلْتُ جَبْرَئِیلَ فَقَالَ أَخْبِرْنَا... وَ عَنْ خَیْرِ بِقَاعِ الْأَرْضِ وَ عَنْ شَرِّهَا فَقَالَ: یَا أَعْرَابِیُّ هَذَا مَا سَمِعْتُ بِهِ وَ لَکِنْ یَأْتِینِی جَبْرَئِیلُ فَأَسْأَلُهُ... وَ خَیْرُ بِقَاعِ الْأَرْضِ ال_ْمَسَاجِدُ وَ شَرُّهَا الْأَسْوَاقُ وَ هِیَ مَیَادِینُ إِبْلِیس...؛

روایت شده که فردی از بادیه نشینان نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: من از چیزهایی میخواهم سؤال نمایم، پس شما خشمگین مشو. حضرت

ص:48

 رعایت حق تقدم در پاسخ

وَ رُوِیَ أَنَّ أَنْصَارِیّاً جَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله یَسْأَلُهُ وَ جَاءَ رَجُلٌ مِنْ ثَقِیفٍ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله : یَا أَخَا ثَقِیفٍ إِنَّ ال_ْأَن_ْصَارِیَّ قَدْ سَبَقَکَ بِال_ْمَسْأَلَةِ فَاجْلِسْ کَیْمَا نَبْدَأَ بِحَاجَةِ الْأَن_ْصَارِیِّ قَبْلَ حَاجَتِکَ؛(1)

روایت شده که یکی از انصار مدینه نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و سؤالی کرد. پس از آن نیز یک نفر از قبیلة ثقیف آمد و دربارة امری پرسید.

ص:51

اقناع مخاطب در پرسش

امام سجّاد علیه السلام: قَالَ سُئِلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مَنْ أَفْصَحُ النَّاسِ قَالَ: ال_ْمُجِیبُ ال_ْمُسْکِتُ عِنْدَ بَدِیهَةِ السُّؤَالِ؛(1)

امام سجّاد علیه السلام نقل می فرماید: از علی بن أبی طالب علیه السلام دربارة فصیح ترین مردم سؤال شد؟ آن حضرت فرمود: کسی است که در برابر سؤال ناگهانی، پاسخ ساکت کننده داشته باشد. (مخاطب را قانع کند)

ص:53

ملاحظه فهم پرسش گر

عَنْ جَابِرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ شَیْ ءٍ فِی تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ فَأَجَابَنِی ثُمَّ سَأَلْتُهُ ثَانِیَةً فَأَجَابَنِی بِجَوَابٍ آخَرَ. فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ کُنْتَ أَجَبْتَ فِی هَذِهِ ال_ْمَسْأَلَةِ بِجَوَابٍ غَیْرِ هَذَا قَبْلَ ال_ْیَوْمِ فَقَالَ لِی یَا جَابِرُ إِنَّ لِلْقُرْآنِ بَطْناً وَ لِلْبَطْنِ بَطْنٌ وَ لَهُ ظَهْرٌ وَ لِلظَّهْرِ ظَهْرٌ یَا جَابِرُ وَ لَیْسَ شَیْ ءٌ أَبْعَدَ مِنْ عُقُولِ الرِّجَالِ مِنْ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ ... ؛(1)

جابر میگوید: از امام باقر علیه السلام تفسیر چیزی را از نظر قرآن پرسیدم که حضرت جواب داد

ص:54

آموزش به اهل حکمت در پاسخ

امام کاظم علیه السلام: فَإِنْ لَمْ أَجِدْ مَنْ یَعْقِلُ السُّؤَالَ عَنْهَا قَالَ: فَاغْتَنِمْ جَهْلَهُ عَنِ السُّؤَالِ؛(1)

هشام بن حکم به امام کاظم علیه السلام عرض میکند: اگر شخص صاحب خردی که (معنای عمیق حکمت) را بفهمد و از آن سؤال نماید نیافتم چه کنم؟ امام علیه السلام فرمود: جهل (و عدم عمق نگری) او را غنیمت بشمار (حکمت را ضایع نکن و به او پاسخ نده).

ص:56

ملاحظه درک مردم در پاسخ

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی الرِّضَا علیه السلام فَقَالَ لِی: قُلْ لِلْعَبَّاسِیِّ یَکُفَّ عَنِ الْکَلَامِ فِی التَّوْحِیدِ وَ غَیْرِهِ وَ یُکَلِّمَ النَّاسَ بِمَا یَعْرِفُونَ وَ یَکُفَّ عَمَّا یُنْکِرُونَ وَ إِذَا سَأَلُوکَ عَنِ التَّوْحِیدِ فَقُلْ کَمَا قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: {قل هو الله احد*الله الصمد*لم یلد و لم یولد*ولم یکن لهو کفوا احد}وَ إِذَا سَأَلُوکَ عَنِ الْکَیْفِیَّةِ فَقُلْ کَمَا قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ:{لیس کمثله شی}(1)وَ إِذَا سَأَلُوکَ عَنِ

ص:57

آگاهی و یاد گرفتن، هدف پرسش

امام علی امیرمؤمنان علیه السلام میفرمایند: لِسَائِلٍ سَأَلَهُ عَنْ مُعْضِلَةٍ: سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً فَإِنَّ ال_ْجَاهِلَ ال_ْمُتَعَلِّمَ شَبِیهٌ بِال_ْعَالِمِ وَ إِنَّ ال_ْعَالِمَ ال_ْمُتَعَسِّفَ شَبِیهٌ بِال_ْجَاهِلِ؛(1)

آن حضرت به شخصی که از امر مشکلی سؤال کرد، فرمود: پرسش باید جهت فهمیدن و ژرف نگری باشد، نه برای به اشتباه و زحمت انداختن دیگران. همانا، انسانی که علم فرا

ص:61

کسب آگاهی با سؤال

سَأَلَ ابْنُ الْکَوَّاءِ أَمِیرَ ال_ْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ: کَمْ بَیْنَ مَوْضِعِ قَدَمِکَ إِلَی عَرْشِ رَبِّکَ؟ قَالَ : ... سَلْ مُتَعَلِّماً وَ لَا تَسْأَلْ مُتَعَنِّتاً مِنْ مَوْضِعِ قَدَمِی إِلَی عَرْشِ رَبِّی أَنْ یَقُولَ قَائِلٌ مُخْلِصاً لَا إِلَهَ إِلَّا اللَه؛(1)

ابن کوّاء از امیرالمؤمنین علیه السلام پرسید فاصله بین قدم شما تا عرش الهی چقدر است؟ حضرت فرمود: ... برای یادگرفتن و آگاهی سؤال نما، نه برای اشتباه و به مشقّت انداختن.

ص:63

از اهل بیت بپرسید

قال الصّادق علیه السلام: سَلُونَا نُعَلِّمْکُمْ وَ نُوقِفُکُمْ عَلَی قَوَارِعِ الْقُرْآنِ لِکُلِّ دَاءٍ؛(1)

امام صادق علیه السلام: از ما سؤال بپرسید تا معارف را به شما یاد دهیم و شما را در برابر هرگونه بیماری (روحی و بدنی) و آسیب زننده ای (انسی و جنی) از آیات شفابخش و خنثی کننده شرور و خطرات آگاه سازیم.

ص:65

پاسخ گفتن به هر پرسش

امام صادق علیه السلام: إِنَّ مَنْ أَجَابَ فِی کُلِّ مَا یُسْأَلُ عَنْهُ لَمَجْنُونٌ؛(1) هر کس، هر سؤالی را پاسخ دهد، دیوانه است.

پیام حدیث

پاسخ دادن، به هر سؤال یعنی آگاهی داشتن به تمام علوم و فنون و چنین امری برای هیچ بشر عادی امکان پذیر نیست، گرچه دارای نبوغ باشد.

ص:66

تناسب پرسش و پاسخ

عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ مَسْأَلَةٍ، فَقُلْتُ: أَسْأَلُکَ عَنْهَا ثُمَّ یَسْأَلُکَ غَیْرِی فَتُجِیبُهُ بِغَیْرِ ال_ْجَوَابِ الَّذِی أَجَبْتَنِی بِهِ. فَقَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ یَسْأَلُنِی عَنِ ال_ْمَسْأَلَةِ یَزِیدُ فِیهَا ال_ْحَرْفَ فَأُعْطِیهِ عَلَی قَدْرِ مَا زَادَ وَ یَنْقُصُ ال_ْحَرْفَ فَأُعْطِیهِ عَلَی قَدْرِ مَا یَنْقُصُ؛(1)

منصور بن حازم میگوید: از امام صادق علیه السلام درباره امری سؤال کردم و عرض نمودم: من

ص:67

خردورزی در پرسش

امام علی امیرالمؤمنین علیه السلام سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی سَلُونِی عَمَّا شِئْتُم. فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ: حَدِّثْنَا یَا أَمِیرَ ال_ْمُؤْمِنِینَ عَنِ الْبَلَاءِ. قَالَ: إِنَّکُمْ فِی زَمَانٍ إِذَا سَأَلَ سَائِلٌ فَلْیَعْقِلْ وَ إِذَا سُئِلَ مَسْئُولٌ فَلْیَثَّبَّتْ أَلَا وَ إِنَّ مِنْ وَرَائِکُمْ أُمُوراً... وَ کَانَتِ الدُّنْیَا بَلَاءً عَلَیْکُمْ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِی حَتَّی یَفْتَحَ اللهُ لِبَقِیَّةِ الْأَب_ْرَار؛(1)

امام علی علیه السلام در خطبه ای حاضران را مورد خطاب قرار داد و فرمود: آنچه می خواهید از من سؤال کنید… شخصی در آن جمع

ص:69

تأمل در پرسش

فَقُلْتُ یَابْنَ رَسُولِ اللهِ، أَ تَأْذَنُ فِی مَسْأَلَةٍ اخْتَلَجَ فِی صَدْرِی أَمْرُهَا لَیْلَتِی؟ قَالَ: سَلْ وَ إِنْ شَرَحْتَهَا فَلِی وَ إِنْ أَمْسَکْتَهَا فَلِی. فَصَحِّحْ نَظَرَکَ وَ تَثَبَّتْ فِی مَسْأَلَتِکَ وَ أَصْغِ إِلَی جَوَابِهَا سَمْعَکَ، وَ لَا تَسْأَلْ مَسْأَلَةَ تَعْنِیتٍ، وَ اعْتَنِ بِمَا تَعْتَنِی بِهِ، فَإِنَّ الْعَالِمَ وَ ال_ْمُتَعَلِّمَ شَرِیکَانِ فِی الرُّشْدِ، مَأْمُورَانِ بِالنَّصِیحَةِ، مَنْهِیَّانِ عَنِ الْغِشِّ؛(1)

راوی میگوید: به امام هادی علیه السلام عرض کردم آیا اجازه میدهید درباره امری که دیشب در

ص:71

پرسش، کلید دانایی

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام:

 مَن سَأَلَ إستَفادَ؛(1) هر کس سؤال نماید، [از علم و تجربة دیگران] بهره می جوید.

ص:73

گنجینه دانش و کلید آن

امام صادق علیه السلام: الْعِلْمُ خَزَائِنُ وَ ال_ْمَفَاتِیحُ السُّؤَالُ فَاسْأَلُوا یَرْحَمُکُمُ اللهُ فَإِنَّهُ یُؤْجَرُ فِی الْعِلْمِ أَرْبَعَةٌ السَّائِلُ وَ ال_ْمُتَکَلِّمُ وَ ال_ْمُسْتَمِعُ وَ ال_ْمُحِبُّ لَهُمْ؛(1)

امام صادق علیه السلام از پدر بزگوار خود نقل میکند: علم، خزاینی دارد و کلیدهای آنها پرسش است. شما سؤال کنید تا مشمول رحمت خدا قرار گیرید، زیرا در پرتو علم

ص:74

پرسش برای شناخت امام

سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ الْبَاقِرَ علیه السلام بِمَ یُعْرَفُ الْإِمَامُ قَالَ بِخِصَالٍ أَوَّلُهَا نَصٌّ مِنَ اللهِ... وَ أَنْ یُسْأَلَ فَیُجِیبَ وَ أَنْ یُسْکَتَ عَنْهُ فَیَبْتَدِئَ وَ یُخْبِرَ النَّاسَ بِمَا یَکُونُ فِی غَدٍ... ؛(1)

راوی میگوید: از امام باقر علیه السلام درباره راه شناخت امام معصوم پرسیدم. آن حضرت فرمود: از چند راه میتوان او را شناخت: اولین راه اینکه از جانب خدا برامامت او تصریح شده باشد؛ راه دیگر اینکه اگر از او [درباره

ص:77

گستره علم امام و پرسش

از او

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی الْیَقْطِینِیُّ لَمَّا اخْتَلَفَ النَّاسُ فِی أَمْرِ أَبِی ال_ْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام جَمَعْتُ مِنْ مَسَائِلِهِ مِمَّا سُئِلَ عَنْهُ وَ أَجَابَ فِیهِ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ أَلْفَ مَسْأَلَةٍ؛(1)

محمد بن عیسی ... میگوید: پس از اینکه مردم در امر امامت حضرت رضا علیه السلام دچار اختلاف گشتند [و بعضی امامت او را انکار

ص:79

پرسش از امور مشکل

رسول خدا صلی الله علیه و آله: یَا مُعَاذُ تَوَاضَعْ للَهِ یَرْفَعْکَ اللهُ وَ لَا تَقْضِیَنَّ إِلَّا بِعِلْمٍ فَإِنْ أَشْکَلَ عَلَیْکَ أَمْرٌ فَسَلْ وَ لَا تَسْتَحْیِ وَ اسْتَشِرْ... ؛(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله در حدیثی خطاب به معاذ [هنگام اعزام او برای تبلیغ در یمن] فرمود: فروتن باش تا خدا تو را عظمت بخشد و جز از روی علم داوری نکن و چنانچه امری

ص:81

پرسش از امور ضروری

امام علی امیرالمؤمنین علیه السلام: سَل عَمّا لابُدَّ لَکَ مِنْ عِلْمِهِ وَ لا تُعْذَرْ فی جَهْلِهِ؛(1)

دربارة چیزهایی سؤال کنید که ناچار از دانستن آنها هستید و در صورت جهل به آنها عذرتان پذیرفته نیست.

ص:83

پرسش از امور سودمند

قَالَ: کُنَّا عِنْدَهُ فَارْتَعَدَتِ السَّمَاءُ فَقَالَ: هُوَ سُبْحَانَ مَنْ یُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَ ال_ْمَلائِکَةُ مِنْ خِیفَتِهِ. فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِیرٍ: جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ لِلرَّعْدِ؟ کَلَاماً؟ فَقَالَ: یَا أَبَا مُحَمَّدٍ، سَلْ عَمَّا یَعْنِیکَ وَ دَعْ مَا لَا یَعْنِیکَ؛(1)

راوی میگوید: نزد امام صادق علیه السلام بودیم که از آسمان صدای رعد و برق آمد و حضرت فرمود: پاک و منزه است خدایی که رعد و برق و فرشتگان با خوف و خشیّت او را تسبیح میگویند. [در این هنگام] ابوبصیر گفت: جانم

ص:85

«منابع»

قرآن کریم

1.سیدرضی، نهج البلاغه، انتشارات فیض الاسلام، تهران، 1379.

2.کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، چاپ ششم، 1375 ه_.ش.

3.برقی، احمدبن محمد، المحاسن، تحقیق: سیدمهدی رجایی، ناشر معاونت فرهنگی مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1413ق.

4.مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیتا.

5.طبرسی، ابومنصور احمد بن علی، الاحتجاج، مطبعة نعمان، النجف الاشرف، 1386ق.

ص:87